Biyoloji
Büyüme ve Gelişme (Biyoloji) - Başlık
Canlıları cansızlardan ayıran özelliklerden biri de büyümedir. Bir hücreli canlılar bölünerek çok sayıda yeni birey meydanana getirebilir. Hücre bölünmesi, var olan bir hücreden iki yeni hücrenin oluşturmasıdır. Büyüme hücre kütlesinin artışıyla oluşur.
Çok hücreli canlılarda ise büyüme doku hücrelerinin bölünmesi ve hücre kütlesinin artışı sonucu olur.
Zigottan itibaren ergin birey oluşuncaya kadar geçen sürece gelişme denir.
Çok hücreli canlılarda gelişme, art arda devam eden hücre bölünmesi ve hücre farklılaşması sonucunda tamamlanır. Gelişmenin sonucunda çok sayıda farklılaşmış hücrenin bir araya gelmesiyle türe özgü özellikleri taşıyan ergin bireyler meydana gelir. Örneğin insanda zigotun bölünmeye başlamasında yetişkin bir birey olana kadar geçen süreçte trilyonlarca hücre oluşur ve farklılaşır.
Canlıların belirli bir ömür uzunlukları vardır ve bu ömür uzunlukları canlıya göre değişebilir. Örneğin mayıs sineklerinin erginleri sadece bir gün yaşarken bazı ağaç türleri yüzlerce yıl yaşayabilmektedir.
Solunum (Biyoloji) - Başlık
Bir hücreli canlı (Resim 1.1.) avını yakalamak için hızlıca hareket ederken, sporcu (Resim 1.5.) güçlü kulaçlarıyla hedefine ulaşma çabasındadır.
Canlılar yaşamlarını sürdürürken gerekli olan enerjiyi besinlerde depo edilen kimyasal bağ enerjisinden karşılar. Bu enerjinin açığa çıkarılma sürecine solunum denir. Hücrelerde oksijenli ve oksijensiz olmak üze
re iki çeşit solunum gerçekleşir.
Hücrede oksijen kullanılmadan besinlerdeki kimyasal bağ enerjisinin ortaya çıkarılması olayına oksijensiz solunum denir. Bir hücreli canlılardan bira mayası ve bazı bakteriler oksijensiz solunum yapar.
Bir hücrelilerin bir kısmı ile çok hücreli organizmalar ise oksijenli solunum yapar. Bu yolla canlılar besinlerdeki kimyasal bağ enerjisinden oksijensiz solunuma göre daha fazla oranda yararlanabilir.
Bir hücreli ya da çok hücreli canlılar solunum ile elde edilen enerjiyi yeni hücrelerin yapımı için, madde sentezinde, hareket etmede, zararlı atık maddelerin uzaklaştırmasında kullanabilir. Canlılık özelliklerinin hemen hepsi enerji dönüşümleri ile gerçekleşir.
Havalar ısındığında ağacında olgunlaşan ve kızaran kirazlar bitkide üretim işinin olduğunu gösterir (Resim 1.6.). Kirazdaki şeker fotosentez ile üretilmiştir.
Fotosentez bir çok tepkimenin gerçekleştiği hücre düzeyinde bir yapım olayıdır. Aynı kiraz ağacı fotosentezle ürettiği ve hücrelerinde depoladığı şekeri, gerektiğinde enerji elde etmek amacıyla solunumda kullanır. Oksijenli solunum ile yapı taşlarına ayrışması sonucu besinin kimyasal bağlarındaki enerji açığa çıkar. Solunum hücre düzeyinde gerçekleşen bir yıkım olayıdır.
Hücrede meydana gelen yapım ve yıkım tepkimelerinin tümüne metabolizma denir.
Yapım tepkimeleri ile canlıya özgü bileşikler sentezlenirken yıkım tepkimeleriyle enerji ve küçük yapı taşları elde edilir.
Beslenmeyle hücreye alınan besinler önce sindirime uğratılarak yapı taşlarına ayrıştırılır, daha sonra canlının ihtiyacı olan bileşikler sentezlenir. Yapı taşlarına ayrılmış bileşiklerin bir kısmı hücre solunumu ile su ve karbon dioksite kadar parçalanır.
Beslenme (Biyoloji) - Başlık
Birbirlerinden farklı olmalarına rağmen bir hücreli canlı olan amip (Resim 1.3.) ile çok hücreli canlı olan kuzu (Resim 1.4.) beslenmeye ihtiyaç duyar.
Bir hücreli canlıların bir kısmı besinlerini dış ortamdan hazır alırken bir kısmı da kendi sentezleyebilir. Amip besinini yalancı ayak oluşturarak hücre içine alırken diğer bir hücreli alg çeşidi olan öglena ışık yardımıyla besinini kendi sentezler.
Çok hücreli canlılar ise ihtiyaç duydukları besinleri çeşitli şekillerde sağlar. Ototrof ya da üretici olarak adlandırılan bitkiler ve çok hücreli algler güneş ışığını kullanarak besinlerini kendileri üretir. Mantarlar ve hayvanlar gibi diğer çok hücreliler ise güneş ışığını kullanamadıkları için heterotrof olarak beslenirler. Tüketici olarak da adlandırdığımız bu canlılar besinlerini üreticilerden ya da diğer tüketicilerden karşılar. Çeşitli şekillerde beslenen canlılar ayrıca ihtiyaç duydukları su ve mineralleri yaşadıkları ortamdan alır.
Canlılar enerji ihtiyaçlarının karşılanması, hücre yapısına katılacak maddelerin alınması, yeni hücrelerin oluşması ve hücre içerisinde yaşamsal olayların düzenlenmesi için beslenir.
Hücresel Yapı - Başlık
Aşağıda Resim 1.1.’de bir hücreli canlı olan paramesyumun elektron mikroskop görüntüsü, Resim 1.2 çok hücreli canlı olan kartalı görüyorsunuz.
Kas doku, çok sayıda kas hücresinde oluşmuştur. Kas hücrelerinin yanı sıra kartalın vücudunda farklı görevler üstlenmiş başka doku hücreleri de bulunur. Oysa paramesyumda yaşamsal olayların tümü bir hücrede gerçekleşir.
Canlı varlıklarının hepsi, ister bir hücreli ister çok hücreli olsun, hücresel bir yapıya sahiptir. Hücre, canlının yapı ve işlev olarak temel birimidir. Bazı organizmalar sadece bir hücreden oluşmuştur. Bu canlılara bir hücreli canlılar denir. Amip, öglena bir hücreli canlı örneğidir. Sil, kamçı ve benzeri yapılarla hareket eder. Bu grupta yer alan canlılar herhangi bir yere bağlı ya da serbest yaşayabilir.
Bazı canlılar ise çok sayıda hücrenin belirli bir organizasyonla bir araya gelmesi sonucu oluşmuştur. Bitki, hayvan ve bazı mantarlar çok hücreli organizmalardır.
Hücre, Organizma ve Metabolizma - Başlık
Bir kedinin, kuşun, çiçeğin böceğin canlı olduğunu; taşın ise canlı olmadığını hepimiz biliriz. “Canlıları cansızlardan ayıran özellikler nelerdir?” sorusuna değişik şekillerde cevap vermek mümkündür.
Varlıkların yalnızca bir özelliğine bakarak canlı olup olmadığına karar veremeyiz. Çünkü canlılar çok sayıda canlılık özelliği gösterir. Canlı olma ile ilgili başlıca özellikler ve süreçler aşağıdaki başlıklar altında açıklanmıştır.
- Hücresel Yapı
- Beslenme
- Solunum
- Büyüme ve Gelişme
- Hareket
- Boşaltım
- Üreme
- Çevresel Uyarılara Tepki
- Organizasyon